Tuesday, July 7, 2009

Karvon

qo'shiqlarimizdan biri
Sulton ololmadim, Muhammad otam,
Turkmanning gul qizi, Oychechak onam.
O'n ikkinchi asr boshi, zamonam,
El palvonim toshpon Jaloliddinman.

Shoxning o'g'li Sulton Jaloliddinman,
El palvoni pospon Jaloliddinman.
Shoxning o'g'li Sulton Jaloliddinman,
El palvoni pospon Jaloliddinman.

Bolalimda notinch bo'ldi zamona,
Qilichim ko'tardim Chingiz dushmana.
To'rt ming jangchi bilan kirib maydona,
Qirq ming dushman yiqqan Jaloliddinman.
El yurtimg'a paspon Jaloliddinman.

To'rt ming jangchi bilan kirib maydona,
Qirq ming dushman yiqqan Jaloliddinman.

Hind daryosi yonda qoldim qamalda,
To'qson ming dushmana to'kdim amalda.
Oilamdan yomg'ir cho'kkan mahalda,
Yurak bag'ri vayron Jaloliddinman.
Sahil sulton giryon Jaloliddinman.

Yurak bag'ri vayron Jaloliddinman.
Sahil sulton giryon Jaloliddinman.

O'g'il-qizim ruhim aylasalar shod,
Nurlikda yashasin el bo'lsin obod.
Shaxiyobod erkin saqla umrimiz,
Qonimda oqar qoni Jaloliddinman,
Vatanim posponi Jaloliddinman.

Qonimda oqar qoni Jaloliddinman,
Vatanim posponi Jaloliddinman. {3}

Milliy qo'shiqchiligi

O'zbek xalq ijodiyotining san'ati ko'p qirrali va xilma - xil janrlarga boy. O'z shakllariga muvofiq ashula va cholg'u asbob kuylari ikki quruhdan iborat: belgilangan vaqt va vaziyatlarda ijro etuvchi va har qanday vaqtda ijro etuvchi. Birinchi guruhga urf-odat, mehnat jarayoni, turli marosimlar, sahnalashtirilgan tomosha namoyishlar va o'yinlarga tegishli bo'lgan ashulalar kiradi.

O'zbek xalqi o'z musiqasi bilan mashhurdir. Qoshiq – she'riy matnning dir yoki ikki baytni qamrab oluvchi katta bo'lmagan kuy bilan tuzilgan kuplet ashulasidir. Shu jumladan, qo'shiq turlari bilan bir qatorda kupletli tuzilgan ashulalar bo'lgan "lapar" hamda "yalla" sana'ti mavjud. Maskur kuyning raqsga tushuvchi sana'tining janri xazil raqsni ijro etishda ko'zda tutilgan. Lapar – bu ashula so'zlashuvidir. Xorazmda ashulalarni-yakka tartibga ijro etuvchi ijrochilar deb ataladi. Ayrim tumanlarda "lapar" atamasi to'y bazmlarda "Ulan" qo'shig'i (ayollar va erkaklar so'zlashuvi sifatida ijro etiladi) qo'llaniladi. "Yalla" janri ikki turli ashulalardan iborat: qisqa diapazonli kuyi, qo'shiq esa – raqs bilan bir vaqtda yakka tartibda ijro etish.

Qo'shiqlarning she'riy matnlar Sharq shoirlarining xalq va kasbiy she'riyatlari qo'llaniladi. Ashulalarning yanada rivojlangan namunalari mohiyati bo'yicha og'zaki urf-odatlarning professional musiqasi hisoblanadi. O'zbek musiqiy meroslaridagi asosiy joyini-badiiy nutq tarzida hikoya rivoyatlarni ifodali etuvchi-doston asari egallaydi.

Raqslar O'zbekistonnig turli hududlarida bir-biridan farq qiladi. Farg'ona raqsi o'zgacha mayinligi, xarakatlarning ravonligi va ifodaliligi, siljish qadamlarining engilligi, joylarda va aylanishlarda o'zga xos xarakatlari bilan ajralib turadi. Xorazm va Buxoro viloyatlarda qayroqlar bilan raqsga tushiladi.


Madaniyat

O'zbekiston madaniyati Sharqning eng yorqin va o'ziga xos madaniyatidan biridir. Bu-beqiyos xalq ijodiyoti, raqsi va rassonchilik, betakror milliy oshxona va kiyimkechagidir.

O'zbek xalq ijodiyotining san'ati ko'pqirrali tematika va xilma xil janri bilan tafsiflaydi. O'z vazifalari va shakllariga muvofiq ashula va cholg'u asbob kuylari ikki quruhdan iborat: belgilangan vaqt va vaziyatlarda ijro etuvchi va har qanday vaqtda ijro etuvchi. Birinchi guruhga urf-odat, mehnat jarayoni, turli marosimlar, sahnalashtirilgan tomosha namoyishlar va o'yinlarga tegishli bo'lgan ashulalar kiradi.